7 misvattingen over mentale (on)gezondheid op het werk

Hij had duidelijk behoefte aan een praatje, de man naast mij in de tramlijn 17. Ik schatte hem eind dertig. De aanleiding was mijn tas waaraan hij dacht mijn beroep te herkennen. ‘Bent u jurist? Ambtenaar? Dokter?’ en zo ging hij een hele lijst af. Allemaal mis. Hij vertelde al snel dat hij zelf bouwvakker was. ‘Wat mijn ogen zien, maken mijn handen’, zei hij trots. ‘Dan zul je wel nooit zonder werk zitten?’ ‘Neen, zeker niet.’ Maar nu was hij toch even vrij en op weg naar zijn oude woning aan de andere kant van de stad om de post op te halen die daar soms nog kwam. ‘Ik ben anderhalf jaar geleden mijn vrouw verloren aan die k*t ziekte en nu ben ik met mijn zoontje kleiner gaan wonen en dichter bij mijn moeder.’ Hij was dik tevreden over hoe hij op zijn werk was opgevangen. ‘Ik werk er ook al zo lang, hè. Ze kennen me goed. Het is klote maar ik moet verder.’ ‘Fijn dat ze goed zijn voor je op het werk', zei ik.  ‘Zeker, daar ben ik heel blij mee.’ We moesten er allebei bij het centraal station uit. ‘Het beste met je.’ Hij gaf me een hand. ‘Bedankt maar het is was het is, mijnheer.’

Geestelijke gezondheid op de werkvloer

Als je een klap krijgt in het leven en er mentaal doorheen zit, is het te hopen dat je een werkgever treft zoals die bouwvakker in lijn 17. Mensen die lichte of zwaardere mentale problemen hebben lopen op hun werk namelijk dikwijls tegen vooroordelen aan. Het gaat niet goed met de ‘geestelijk gezondheid’ op de werkvloer. Onderzoeken van het Trimbos instituut in Nederland en internationale consultancy firma’s als Gallup en Deloitte laten zien dat psychische klachten één van de belangrijkste oorzaken vormen van verzuim en arbeidsongeschiktheid. Dat knaagt ook aan de productiviteit en het rendement van bedrijven en oeps! dan worden ook econometristen wakker. Harvard Business School financieel expert Lauren Cohen ziet in zijn onderzoek naar familiebedrijven één rode draad bij succesvolle bedrijven: ze ondersteunen actief de mentale gezondheid van hun werknemers. Hij onderbouwt dat natuurlijk als een echte Harvard professor met cijfers.

Stigma

Cohen* ziet dat er een stigma rust op mensen die tijdelijk of langdurig mentale problemen meenemen op de werkvloer. Dit zijn volgens hem de zeven van de meest voorkomende misvattingen over geestelijke gezondheid die bijdragen aan dat stigma:

1. Het geestelijke gezondheidsprobleem van een persoon is een 'smoes' om niet te hoeven presteren.
2. ‘Deze persoon wordt een last voor ons bedrijf of onze organisatie’. Wij krijgen met hem/haar een probleem met kosten, de continuïteit en betrouwbaarheid.
3. Het wordt geassocieerd met zwakte. ‘Kom op, stel je niet zo aan’. Zeker in familiebedrijven: ‘Zo zouden je (groot)ouders zich nooit hebben gedragen.’
4. De persoon zelf de schuld geven. ‘Je doet iets verkeerd. Je gaat er verkeerd mee om.’
5. Zelfverwijt. In kleinere bedrijven, afdelingen en zeker in familiebedrijven. ‘Wat hebben wij verkeerd gedaan?’
6. Het is onveilig. "We zouden hem/graag aan het werk houden maar het is niet veilig’.
7. Bij-de-buren-redenering. ‘Natuurlijk moeten we mensen met geestelijke gezondheidsproblemen serieus nemen, maar niet in onze afdeling. Of: daar leent onze branche zich niet voor.’

Psychologisch veilige werkomgeving

Veel van deze misvattingen kunnen weggenomen worden. Ze doen ontzettend veel kwaad. Je ziet dat bedrijven die hier voor openstaan vaak eerst grijpen naar educatie en training van individuen en groepen. Men organiseert dingen als ‘De Week van de Gezonde Werkvloer’, bespreekt de resultaten van het periodiek preventief medisch onderzoek door de Arbo-dienst en brengt dan ervaringsdeskundigen en experts voor het voetlicht. Dit heeft alleen een blijvend effect als je tegelijk bereid bent iedere dag opnieuw te werken aan een psychologisch veilige werkomgeving. Dat is een werkplek waar medewerkers zich veilig voelen om zichzelf te zijn, hun mening te uiten, fouten toe te geven en risico's te nemen zonder angst voor negatieve consequenties, waar ondersteunend leiderschap is en mensen erkenning, waardering en constructieve feedback krijgen. Het creëren van een psychologisch veilige werkomgeving vereist continue inspanning en aandacht van zowel leidinggevenden als teamleden. Het vraagt om een cultuurverandering die wordt ondersteund door beleid, training en dagelijkse praktijk.

*Zie: Baskin, K. (2023) ‘What Will It Take to Confront the Invisible Mental Health Crisis in Business?’ In: Working Knowledge. Business Research for Business Leaders. 9 november 2023.